دشمنزیاری
کل جمعیت | |
---|---|
بیش از ۱۵۰۰۰۰ | |
مناطق با جمعیت چشمگیر | |
فارس، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان | |
زبانها | |
لری جنوبی | |
دین | |
اسلام شیعه | |
قومیتهای وابسته | |
سایر مردمان ایرانی، به خصوص لرها |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/%D8%AF%D8%B4%D9%85%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C.png/220px-%D8%AF%D8%B4%D9%85%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C.png)
دُشمَن زیاری یکی از ایلات لر جنوبی ساکن در استانهای فارس، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر که شامل دو شاخه دشمن زیاری کهگیلویه و دشمن زیاری ممسنی است.[۱][۲] ایل دشمن زیاری اتحادیه ایلی متشکل از تیرهای از طایفه چهاربُنیچه از ایل جاکی که یکی از ایلات ششگانه کهگیلویه در مغرب ایران محسوب میشود.[۳][۴]
آنچه که در نواحی نورآباد مَمَسَنی توقف دارند آنها را دشمن زیاری مَمَسَنی گویند[۵] و آنچه در کهگیلویه توقف دارند، آنها را دشمن زیاری کهگیلویه گویند و دشمن زیاری کهگیلویه دوقسمت شده یکی را " الیاسی " و دیگری را " گشتاسبی " گویند و هریک چندین تیره گشتهاند مانند: باوردیناری، بویری، سلطانی، سودیناری، شیر محمدی، قلندری، این شش تیره از الیاسی است و میراحمدی، از گشتاسبی است و کلانتر دشمن زیاری در قدیم از تیره گشتاسب بود و شمارِ تمام این تیرههای دشمن زیاری از چهارصد خانوار نگذرد و در دولت نادرشاهی، محمدخان گشتاسبی دشمن زیاری کلانتر این ناحیه و ضابط تمام " چهار بنیچه جاکی " کهگیلویه بود و خانه عالی در قصبه " دِهدَشت " بساخت و سالها به بزرگی گذرانید و تا کنون آن خانه و توابع آن برای استحکامی آن از گچ و سنگ باقی است و بعد از وفات محمدخان گشتاسبی کلانتری این ناحیه به فریدون خان اِلیاسی قرار گرفت و بعد از وفات او پسرش جمشیدخان به جای پدر نشست و بعد از وفات او پسرش رستم خان دشمن زیاری به کلانتری برقرار گردید و تا کنون باقی است.[۶] این روایت مغایر با روایات مورخان بنام و همچنین روایات شفاهی مردم میباشد، چراکه پس از محمدخان گشتاسبی فرزندش محمدزکیخان گشتاسبی و سپس اسداللهخان خان، کریمخان، شهبازخان، محمدجعفرخان و نهایتاً علیرضا خان به کلانتری ایل دشمنزیاری رسیدند.[۷][۸]
چنانچه بیان میشود این ایل به جنگاوری شهره بود و در لشکرکشی نادر شاه افشار به هندوستان، عدهای از جنگاوران دشمن زیاری به فرمانِ خانِ گشتاسبی در لشکر نادر شاه در نبرد کرنال حضور داشتند. همچنین شاه افشار در جنگهای ایران و عثمانی از سربازان دشمن زیاری بهره بسیار جسته، شهرت دشمنزیاریها در عصر صفویه در فتح جزیره هرمز و بغداد به اوج رسید، در این زمان گشتاسبیها به دلیل اعتقاد به مذهب تشیع مهمترین حامی شاهان صفوی در کهگیلویه بودند، پس از شکست زندیان و کشته شدن لطفعلی خان زند، دشمنزیاریها توسط قاجاریان سرکوب شدند و مرکز حکومت خان دشمن زیاری (شهر دهدشت کنونی) به دست قاجاریان تسخیر و غارت شد. در دوره زندیه از خط راس دنا تا جزیره خارک توسط حاکم دشمن زیاری «محمدزکی خان گشتاسبی» که سکه به نام خویش ضرب کرد اداره میشد.[نیازمند منبع][۹]
در متون صفوی عنوان چرام ممسنی آمده است. کتاب ریاض الفردوس خانی، اثر حسینی منشی، کتابت به عهد شاه سلیمان صفوی و حاکمیت محمد زمان خان به عنوان حاکم نشین کهگیلویه آمده است:
چرام از مضافات بلاد شاپور است ،....... این محال مخصوص لرهای ممسنی بلاد شاپور باشد و اساس طوایف ایشان برین موجب است؛ "گشتاسبی، کرشابی، زیلایی، بادلانی، تومانی، دلاوری، دشمن زیاری، سر کوهکی، چهارروستاق، گیوه مویی، حسن عالی، اردشیری، عباسی، قلندری "
جمعیت کل ایل دشمن زیاری در ایران بیش از ۱۵۰۰۰۰ نفر برآورد شده است.
طوایف[ویرایش]
شاخه دشمن زیاری کهگیلویه[ویرایش]
طوایف این ایل در کهگیلویه متشکل از طایفههای[ویرایش]
- سلطانعلی (سلطلی)
- الیاسی
- گشتاسبی
- شیخعالی
- بویری
- قلندری
طوایف این ایل در گچساران[ویرایش]
- گشتاسبی
طوایف این ایل در چرام[ویرایش]
- گشتاسبی
طوایف این ایل در بهبهان[ویرایش]
- گشتاسبی
طوایف این ایل در زیدون[ویرایش]
- گشتاسبی
طوایف این ایل در آبادان[ویرایش]
- گشتاسبی
طوایف این ایل در خوزستان[ویرایش]
- گشتاسبی
شاخه دشمن زیاری ممسنی[ویرایش]
طوایف این ایل در فارس (ممسنی)[ویرایش]
- گشتاسبی
- سلطانی
- منگودرزیهای اولاد میرزاعلی
- مهمیدی
- مشایخ شیخ ممویی (بوآ)
- حسنی
- کلاه سیاه
- تیرتاج ساکن شهرستان ممسنی
و همچنین طایفه قلی ساکن شبانکاره استان بوشهر[۱][۲][۱۰]
سکونتگاه[ویرایش]
مردم این ایل کم و بیش در اکثر مناطق ایران به ویژه جنوب کشور پراکندهاند اما بخش اعظم ایل دشمنزیاری در استان کهگیلویه و بویراحمد شهرستان کهگیلویه (در روستاهای کلات، کوشک دشمن زیاری، گچی، زیرنا، آبریز، سرخون، برافتاب، لیرکک، راک، گندک، کنجه زار، داریاب، درهٔ کل، قلعه دختر، گاودانه، چم مورد، سه گدار، کری، بیدانجیر، مله سبز، قلعهٔ گل، دشت قاضی، دشت بن، ده شیخان و … و مناطق سردسیری دالون و جوکار) ساکن هستند. بخش دیگری از این ایل بهصورت پراکنده واقع در گچساران، بویراحمد، بهمئی و استان فارس بهطور عمده در دشمن زیاری در شهرستان ممسنی، شهرستان بیضا، شهرستان سپیدان و بخش چنارشاهیجان از استان فارس هستند که از قدیم در این منطقه بودهاند.
یکی از طوایف ایل دشمن زیاری بهنام طایفه قلی نیز از کلاهسیاه واقع دردشمن زیاری از ممسنی در استان فارس به یکی از بخشهای دشتستان در استان بوشهر بهنام دهکهنه که امروزه شبانکاره نام دارد کوچ نمودند.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/%D9%84%DB%8C%D8%B1%DA%A9%DA%A9_%D8%AF%D8%B4%D9%85%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C.jpg/220px-%D9%84%DB%8C%D8%B1%DA%A9%DA%A9_%D8%AF%D8%B4%D9%85%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C.jpg)
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ امان الهی بهاروند، سکندر (۱۳۹۳). پژوهشی دربارهٔ پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران. تهران: آگاه. شابک ۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۹.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «جغرافیای تاریخی منطقه دشمن زیاری در ایل ممسنی فارس». پرتال جامع علوم انسانی. دریافتشده در ۲۰۲۴-۰۶-۲۶.
- ↑ https://rch.ac.ir/article/Details/9590
- ↑ «معنی دشمن زیاری | لغتنامه دهخدا». واژه یاب. دریافتشده در ۲۰۲۴-۰۶-۲۶.
- ↑ توکلی, مرتضی; دهقانی, کیومرث; زارعی, رضا (2012-02-20). "تحلیلی بر میزان سرمایهٔ اجتماعی در مناطق روستایی شهرستان ممسنی (مطالعه موردی: بخش دشمن زیاری)". فصلنامه علمی برنامهریزی منطقه ای. 1 (شماره 4): 41–51. ISSN 2251-6735.
- ↑ میرزا حسن فسایی، کتاب فارسنامه ناصری.
- ↑ مردم و سرزمینهای استان کهگیلویه و بویراحمد تألیف نورمحمد مجیدی.
- ↑ تاریخ کهگیلویه تألیف سید مصطفی تقوی مقدم.
- ↑ علما و شاعران استان کهگیلویه و بویراحمد تألیف نورمحمد مجیدی.
- ↑ استانلی لین پل، و؛ و بارتولد، خلیل ادهم و احمد سعید سلیمان (تابستان ۱۳۶۳)، تاریخ دولتهای اسلامی و خاندانهای حکومتگر جلد اوّل، ترجمهٔ صادق سجادی، تهران: نقش جهان، ص. ص۲۴۶
- اوضاع سیاسی کهگیلویه در دورههای افشار و زند. نویسنده: سید مصطفی تقوی. منبع: پژوهشهای تاریخی. پاییز و زمستان ۱۳۸۵ شماره ۱. صص ۳۹–۵۶.