لطف‌الله صافی گلپایگانی

لطف‌الله صافی گلپایگانی
رخ‌نگاره‌ای از صافی گلپایگانی (آبان ۱۳۹۵)
اولین دبیر شورای نگهبان
دوره مسئولیت آذر ۱۳۵۹ – تیر ۱۳۶۷
قائم مقام	حسین مهرپور محسن هادوی خسرو بیژنی
پس از	محمدرضا مهدوی کنی (سرپرست)
پیش از	محمد محمدی گیلانی
عضو شورای نگهبان دوره‌های اول و دوم
دوره مسئولیت ۲۶ تیر ۱۳۵۹ – ۴ تیر ۱۳۶۷
گمارنده	سید روح‌الله خمینی
دبیر	محمدرضا مهدوی کنی (سرپرست) خودش
پیش از	محمد یزدی
نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی
دوره مسئولیت ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ – ۲۴ آبان ۱۳۵۸ همکار مرتضی حائری یزدی
حوزه انتخاباتی	استان مرکزی
اکثریت	۲۵۶٬۱۱۵ (۶۰٫۷٪)
اطلاعات شخصی
زاده	۳۰ بهمن ۱۲۹۷ (۱۰۵ ساله) گلپایگان، ایران
ملیت	ایرانی
خویشاوندان	محمد جواد صافی گلپایگانی (پدر) علی صافی گلپایگانی (برادر)
اقامتگاه	قم، ایران
پیشه	فقیه
تخصص	اجتهاد
وبگاه	وبگاه رسمی
پیشینه فقهی
دین	اسلام
مذهب	شیعه دوازده‌امامی
محل تحصیل	حوزه علمیه قم حوزه علمیه نجف
استادان	فهرست سید محمدتقی خوانساری سید حسین طباطبایی بروجردی محمدکاظم شیرازی سید جمال‌الدین گلپایگانی محمدعلی کاظمی
آثار	منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر امامت و مهدویت التعزیر؛ أنواعُه و ملحقاتُه پرتوی از عظمت حسین شهیدِ آگاه بیان الاصول فقه الحج و الصلاة لمحات فی الکتاب و الحدیث و المذهب نگرشی بر فلسفه و عرفان

لطف‌الله صافی گلپایگانی (زادهٔ ۳۰ بهمن ۱۲۹۷، گلپایگان) از مراجع تقلید شیعه است که در قم زندگی می‌کند. وی پیشتر عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و اولین دبیر شورای نگهبان بوده‌است.

زندگی‌نامه

پدر او، آخوند ملا محمدجواد صافی گلپایگانی (۱۲۴۹–۱۳۳۷ خورشیدی)، از فقهای عصر خویش بود. و مادرش، فاطمه خانم، دختر مجتهدی به نام آخوند محمدعلی بود. علی صافی گلپایگانی برادر او بود. آخوند محمدعلی، هم‌بحث میرزای شیرازی بوده‌است. لطف‌الله صافی گلپایگانی همچنین داماد سید محمدرضا گلپایگانی است که بر پیکر وی نیز نماز میت اقامه کرده بود. لطف‌الله صافی اکنون از مراجع طرازاول شیعه به‌شمار می‌رود. وی به خاطر نوشتن کتاب التعزیر؛ أنواعُه و ملحقاتُه، که یک کتاب فقهی است، برندهٔ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، و به خاطر نوشتن کتاب پرتوی از عظمت حسین، برندهٔ کتاب سال ولایت گردیده‌است. وی همچنین به‌دلیل نوشتن همین کتاب در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان خادم برگزیدهٔ فرهنگ مکتوب عاشورا ازسوی وزارت ارشاد شناخته شد. او برگزیدهٔ هفتمین همایش دکترین مهدویت به‌خاطر تألیف کتاب منتخب الاثر است.

تحصیلات

صافی گلپایگانی ابتدا در گلپایگان، کتب پایهٔ ادبیات عرب را نزد آخوند ملا ابوالقاسم مشهور به «قطب» آموخت و ادامه مباحث ادبیات، کلام، تفسیر، حدیث، فقه و اصول را تا پایان سطح نزد پدر فراگرفت. در سال ۱۳۶۰ قمری گلپایگان را ترک کرد و به حوزه علمیه قم رفت. وی چند سال بعد به نجف رفت و در آنجا نیز از استادان آن حوزه، برای یک سال بهره‌مند شد. پس از آن مجدداً به قم بازگشت و بیش از پانزده سال، در مجلس درس سید حسین طباطبایی بروجردی شرکت جست و نیز یکی از مشاورین ویژه و اصحاب خاص استفتاء او گشت. بروجردی، پاسخگویی به سؤالات مهم و حساسی از فقه و کلام شیعی و نیز نگارش کتابی دربارهٔ مهدویت را که منتخب الاثر نام گرفت، به لطف‌الله صافی واگذار کرد.

از اساتیدش در قم سید محمدتقی خوانساری، سید محمد حجت کوه‌کمری، سید صدرالدین صدر، سید حسین طباطبایی بروجردی و در نجف محمدکاظم شیرازی، سید جمال‌الدین گلپایگانی و محمدعلی کاظمی را می‌توان نام برد.

فعالیت سیاسی

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در سال ۱۳۵۸ به‌عنوان عضو مجلس خبرگان اول، انتخاب و در سال ۱۳۵۹ از سوی سید روح‌الله خمینی به عضویت شورای نگهبان منصوب شد و هشت سال دبیر شورای نگهبان بود.

علی‌اشرف فتحی در مقالهٔ خود می‌نویسد: در بررسی آرا و کارنامه عملی آیت‌الله صافی به یک نکته پررنگ می‌رسیم و آن، اصرار بر محدود کردن چارچوب اختیارات قدرت است. حضور آقای صافی گلپایگانی در صدر فقهای شورای نگهبان در دهه شصت سبب شد شورای نگهبان بر حفظ حریم حقوق خصوصی تأکید بیش‌تری داشته باشد.

فتحی معتقد است که نقطه عطف اندیشه آیت‌الله صافی در کتاب فقهی مشهورش دربارهٔ تعزیر قابل ردیابی است که صریحاً خواستار تحدید اختیارات حاکمان غیر معصوم شده‌است: «حکومت باید به اجرای قانون و ادب‌کردن بزهکاران بپردازد؛ ولی لازمه این امر، آن نیست که حکومت، مطلق‌العنان باشد و مثل نظام‌های قبیله‌ای رفتار کند. پس مصلحت در این است که اختیارات حکومت مشخص شود تا منجر به استبداد حاکمان و تسلط آنان بر ضعیفان و حتی غیر ضعیفان نشود. چرا که حکومت نباید مظهر سخت‌گیری و خشونت باشد. در قرآن هم آمده‌است: ای پیامبر، اگر تو فرد بداخلاق و تندخویی بودی، مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند… پس حتی اگر حاکم، نائب خاص یا عام امام معصوم باشد، باز هم مصون از خطا و اشتباه و استبداد نیست». ‏

روایت سعید حجاریان از فرایند تشکیل وزارت اطلاعات نیز می‌تواند مؤید التزام عملی آقای صافی به همین دیدگاه باشد: «آن موقع آقای صافی گلپایگانی دبیر شورای نگهبان بود. ایشان البته جزو روحانیت سنتی به حساب می‌آمدند و گرایش‌ها راست هم داشتند. من با ایشان بحث کرده بودم. ایشان معتقد بود که چون وظایف و اختیارات رهبری در قانون اساسی احصا شده‌است و این به معنی حصر این اختیارات است، عملاً تشکیل سازمان اطلاعات توسط رهبری مخالف قانون اساسی است و اگر امام بخواهد که این تشکیلات را سامان بدهد باید از موضع بنیان‌گذار نظام حکم حکومتی بدهد و خارج از قانون اساسی اقدام کند. من این استدلال آقای صافی را به اطلاع امام رساندم. موضوع دیگری را هم که مطرح کردم این بود که بالاخره ممکن است در جریان کارهای اطلاعاتی و امنیتی اقداماتی خلاف قانون صورت بگیرد؛ شکنجه‌ای شود؛ مشکلی برای بی‌گناهی به‌وجود آید. این‌ها اگر کارشان مستقیم زیر نظر امام باشد این مسائل هم به پای ایشان گذاشته می‌شود. امام هر دوی این استدلال‌ها را پذیرفت و نظرشان تغییر کرد».

به گفتهٔ علی‌اشرف فتحی می‌توان نتایج عملی این مبنا را در استعفاهای آیت‌الله صافی از شورای نگهبان هم ردیابی کرد. نخستین استعفا در ۲۲ مهر سال ۶۰ که مورد پذیرش امام خمینی قرار نگرفت و آقای صافی به‌عنوان نخستین دبیر شورای نگهبان در جمهوری اسلامی به فعالیت خود ادامه داد؛ و دومین استعفا در ابتدای تیر ۶۷ که منجر به خروج کامل آقای صافی از ساختار سیاسی جمهوری اسلامی شد. نخستین استعفا به افزایش اختیارات مجلس در بحث قانون اراضی شهری برمی‌گشت و دومین استعفا نیز به رفتار وزارت کشور با شورای نگهبان. در هر دو بار آقای صافی دغدغه تحدید قدرت را داشت. نامه امام به نامه اعتراض‌آمیز آیت‌الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی – پدر همسر آیت‌الله صافی – می‌تواند نشان‌دهنده ماهیت این تنش باشد: «شورای نگهبان حق تشخیص موضوعات به حسب قانون ندارند … لکن باید نکته‌‏هایی را عرض کنم که جنابعالی یک طرف صفحه را ملاحظه می‏‌فرمایید، طرف دیگر اگر وضع به همان منوال خان‌خانی و بورس‌بازی و زمین‌‏خواری بماند که باز یک طبقهٔ اشراف بدون رسیدگی به وضع‌شان، که غالباً بر خلاف موازین شرعیه است، در اروپا به عیش و عشرت مشغول و یک طبقهٔ عظیم فقرا برای آنان ـ برخلاف موازین ـ کار کنند و با فقر و فاقه زندگی کنند، برای حکومت اسلام و اسلام و قانون اساسی باید فاتحه خواند… من میل ندارم که تهمتی که سال‌هاست به روحانیون می‌‏زنند و می‌‏زدند که اینان طرفدار زمین‌خواران و سرمایه‌‏داران بزرگ هستند و با طرفداری خود موجب ظلم به مردم مستمند می‌‏شوند، شاهد پیدا کند و به ما بچسبانند».

حمید روحانی (زیارتی) در کتاب بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی گفته بود که امام در سال ۴۱ با روش مرحوم آیت‌الله‌العظمی سید احمد خوانساری که با لوایح شش‌گانه انقلاب سفید به‌دلیل تقسیم و واگذاری اجباری اراضی خان‌ها مخالفت می‌کرد، چندان همدل نبود و می‌گفت اصرار بر این مسئله می‌تواند این ذهنیت را ایجاد کند که روحانیون به نفع خوانین و علیه کشاورزان و دهقانان عمل می‌کنند و منافع مشترکی با سرمایه‌داران دارند. نامه امام به مرحوم آیت‌الله گلپایگانی تأییدی بر این ادعای حمید روحانی بود.

دکتر حسین مهرپور حقوقدان برجسته دوره نخست شورای نگهبان که قائم‌مقام آقای صافی هم بود، از جلسه مشترک این شورا با امام گزارش داده که دبیر شورای نگهبان (آیت‌الله صافی) تقریباً با لحن گله‌آمیز از دخالت امام به نفع مجلس در جریان قانون اراضی شهری گلایه کرده‌است.

هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس نیز که در این اختلافات، در برابر آقای صافی و شورای نگهبان قرار گرفته بود، در خاطرات خود از سال ۱۳۶۰ در کتاب عبور از بحران صفحهٔ ۳۳۰ از نگرانی امام نسبت به بروز این اختلاف جدی، آن هم در مدت بسیار کوتاهی پس از ترور مقامات ارشد کشور در تابستان ۶۰ خبر داده‌است.

به گفتهٔ علی اشرف فتحی در جدال سال ۶۰، هم آقای صافی به عضویت و هدایت شورای نگهبان ادامه داد و هم نظر مجلس اجرایی شد. اما چندسال بعد بار دیگر اختیارات گسترده مجلس مورد مناقشه آیت‌الله صافی قرار گرفت و دبیر شورای نگهبان در سال ۱۳۶۴ در پی تصویب حدود سیزده قانون در مجلس تحت عنوان «ضرورت» مجدداً در نامه‌ای به امام خمینی اعتراض خود را علنی کرد و این‌گونه نسبت به احتمال «تضعیف و تحریم دین» از سوی نمایندگان مجلس هشدار داد: «سؤال این است اگر بنا باشد شورای نگهبان در مورد ضرورت‌ها حق نظر نداشته باشد، خطر تصویب ضرورت‌ها بر اساس جوسازی‌ها و اعمال نفوذ افرادی ذی‌نفوذ در مجلس و مکتب‌گرایی‌ها که بسیاری پیاده کردن آن مکتب‌ها را ضرورت و بلکه واقعیت می‌دانند چگونه رفع می‌گردد؟ و اگر خطر این‌که مجلس در زمانی بتواند مثل دوره گذشته قوانین خلاف شرع تصویب نماید، با درنظر گرفتن شورای نگهبان دفع شده‌است، این که همان خطر به این صورت بازگشته است و این امکان حاصل شده که با عنوان «ضرورت» هر حلالی را حرام و هر حرامی حلال و قانونی اعلام شود. دافع این خطر چیست؟ و از چه راهی ضرورت‌های غیر واقعی دفع خواهد شد؟».

فتحی می‌نویسد: این بار هشدار آقای صافی کارگر شد و شتاب مجلس کاهش یافت. اما بحث قانون کار در سال ۶۶ به سومین نزاع آقای صافی با چپ‌گرایان مجلس و دولت بدل شد. دبیر شورا دوباره به امام نامه نوشت و معترض شد؛ ولی امام این بار پاسخ داد: «حضرات آقایان محترم به شایعاتی که از طرف سودجویان بی‌بند و بار یا مخالفان با نظام جمهوری اسلامی پخش می‌شود اعتنایی نکنند که شایعات در هر امری ممکن است»

علی‌اشرف فتحی گزارش می‌دهد اختلاف شورای نگهبان و مجلس بر سر قانون کار تا زمان حضور آیت‌الله صافی در شورای نگهبان ادامه داشت و لاینحل باقی ماند. فتحی معتقد است پیمانه صبر آقای صافی سرانجام در جریان انتخابات مجلس سوم به سرآمد و تنش شدید میان شورای نگهبان و وزارت کشور (دوره محتشمی‌پور) منجر به کناره‌گیری کامل اولین دبیر شورای نگهبان از این نهاد و نیز خروج کاملش از ساختار سیاسی کشور شد. آیت‌الله صافی هشت سال از نه سال فعالیت شورای نگهبان در زمان حیات امام خمینی (از خرداد ۵۹ تا خرداد ۶۷) به‌عنوان دبیر شورا در ساختار تقنینی جمهوری اسلامی حضور داشت و سال ۵۸ نیز به‌عنوان نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی، در تدوین دومین قانون اساسی تاریخ ایران ایفای نقش کرده بود. به گفتهٔ فتحی نام این فقیه که کهن‌سال‌ترین عضو دوره‌های اول تا سوم شورای نگهبان بود، تنها در جدال‌های حقوقی و فقهی بر سر زبان‌ها بود و هیچ‌گاه در جدال‌های حزبی و سیاسی وارد نشد و کوشید بی‌طرفی سیاسی خویش را حفظ کند. از سال ۶۷ نیز به‌طور کامل در قم بر فعالیت‌های درسی و تحقیقی متمرکز شد و تا سال ۷۲ که بعد از وفات پدر همسرش مرحوم آیت‌الله العظمی گلپایگانی اعلام مرجعیت کرد، در هیچ فعالیت رسمی نقش نداشت. با این‌که از آذر ۷۲ به‌عنوان یکی از مراجع شیعه مطرح شد، اما نامش در اعلامیه معروف جامعه مدرسین که در آذر ۱۳۷۳ به معرفی مراجع پرداخت دیده نمی‌شد. با این حال مرجعیت او نیز همانند مرجعیت آیت‌الله العظمی سید علی سیستانی که در اعلامیه جامعه مدرسین مورد اشاره قرار نگرفته بود، به‌دلیل حمایت طیف سنتی مقلدان که عمدتاً مقلد مرحوم گلپایگانی بودند، به سرعت رواج یافت و آقای صافی را به‌عنوان یکی از ارکان حوزه قم تثبیت کرد.

نظرات

وی در زمرهٔ روحانیون عالی‌رتبه‌ای است که تأکید فراوان بر تفکیک جنسیّتی در جامعه و به‌ویژه در دانشگاه‌ها داشته‌است. در پاسخ به یک استفتاء وی ابراز داشته که مسئولان جمهوری اسلامی باید از مخارج غیرضروری بکاهند و هزینه‌های تفکیک جنسیتی دانشگاه‌ها را هرچه باشد تأمین کنند.

وی همچنین در موارد متعددی به معضلات اجتماعی موجود از قبیل فقر، فساد، بیکاری و اعتیاد اعتراض نموده و به مسوولین نسبت به رفع این مشکلات هشدار داده‌است.

به گزارش علی اشرف فتحی دیگر نقش‌آفرینی آقای صافی، توصیه‌ها و انتقادهایی است که وی نسبت به مسائل اجتماعی و اقتصادی مطرح کرده‌است. افزایش بی‌اعتنایی به حجاب، وزیر و فرماندار شدن زنان، تفکیک جنسیتی، اختلاط زن و مرد، حضور زنان در ورزشگاه‌ها، حرمت مطلق موسیقی و مخالفت با فلسفه و عرفان اسلامی از مهم‌ترین و پررنگ‌ترین دغدغه‌های آقای صافی در ربع قرن اخیر بوده‌است که به‌طور مکرر بیان شده و نشان‌دهنده نگاه وی به برخی صورت‌های مدرن بحران‌ها و مسائل اجتماعی است. از همین منظر است که می‌گوید: «وجود فرهنگسراها باعث حزن حضرت حجت می‌شود» ‏

بر اساس همین مؤلفه‌هاست که آقای صافی بارها از وضعیت دینی جامعه ابراز نگرانی می‌کند و هشدار می‌دهد: «باید برای دین‌گریزی جوانان فکری کرد»

از دید علی اشرف فتحی این‌ها همه دیدگاه‌های آقای صافی نیست، او می‌گوید برای فهم و تحلیل هر شخصیت متفکری باید همه آرای او را در کنار هم دید و چید. سوگیری خاص رسانه‌ها بر اساس اهمیت مسائل روز و نیاز مخاطبان‌شان سبب شده که نگاهی ناقص و گزینشی از آقای صافی و بسیاری از چهره‌ها به افکار عمومی منتقل شود و بدفهمی‌های بزرگی شکل گیرد. آقای صافی آرای قابل توجه دیگری نیز دارد. اعتنا به حفظ محیط زیست، ضرورت خودکفایی اقتصاد کشور و عدم اتکا به درآمد نفت و ساماندهی به وضعیت مالیات‌گیری و ترغیب مرد به پرداخت مالیات از دیگر ابعاد فکری شخصیت آقای صافی است که حاصل سال‌ها تحقیق و تجربه اداره کشور در شرایط بحرانی است. به گفتهٔ علی اشرف فتحی واکنش آقای صافی به وقایع بی‌سابقه سال ۸۸ به وضوح حاکی از ثبات و انسجام فکری این مرجع کهن‌سال بود. وی در نخستین روزهای آغاز تنش، ضمن دعوت نیروی انتظامی به مدارا، خطاب به هیئت اعزامی شورای نگهبان گفت: «باید این قضایا به شکلی منطقی و مستدل طوری حل شود که تمام بحث‌ها و نزاع‌ها در این‌باره تمام گردد و اصرار به این نکته که به طرف مقابل بگوییم تو مقصری، کار صحیحی نیست. ما باید از همان ابتدا کاری می‌کردیم که جلوی این مطالب گرفته می‌شد و مواضع و سخنرانی‌ها و اظهارنظرها را تعدیل می‌کردیم»

در اردیبهشت سال ۱۳۹۱، وی در پاسخ به یک استفتاء حکم ارتداد افرادی که اقدام به توهین به اهل بیت در قالب انتشار مطالب طنز حول شخصیت ائمهٔ شیعه می‌نمایند را صادر نموده‌است. این فتوا که بدون ذکر نام صادر شده بود توسط خبرگزاری فارس به شاهین نجفی نسبت داده شد. درحالی‌که صافی بدون نام بردن از شخص خاصی این فتوا را دو هفته قبل از انتشار آهنگ شاهین نجفی صادر کرده بود. شاهین نجفی نیز در مصاحبه با دویچه وله به این نکته اشاره کرد.

وی بعد از بازی‌های آسیایی ۲۰۱۰ گوانگ ژو در واکنشی به اعزام ورزشکاران زن به خارج از کشور گفت: اعزام ورزشکاران زن مایهٔ شرمساری است و باید از آن جلوگیری کرد.
در مهرماه ۱۳۹۵، صافی گلپایگانی خواهان جلوگیری از برگزاری کنسرت در شهر قم شد، وی دلیل این درخواست را حفظ حرمت قم اعلام کرد.

نقد یا رد عرفان

صافی گلپایگانی بر عرفان انتقاد شدید وارد می‌کند و حتی در مواردی به عُرَفا و احوال آن‌ها طعن وارد می‌کند. وی در جلسه‌ای وقتی در صحبت‌های مجتهدی تهرانی در حضور او اشاره به نام مولوی می‌رود، مولوی را با عبارت «علیه ما علیه» یاد می‌کند و در ادامه وقتی نام حسن‌زاده آملی (عارف معاصر ایرانی) برده می‌شود همین عبارت را تکرار می‌کند. در لغت‌نامه دهخدا آمده‌است: «چون نام کسی را برند که اعمال یا عقاید نانیکو داشته‌است و نخواهند آشکارا او را نفرین و لعن کنند یا در جایی گویند که در نفرین و آفرین به کسی دودل و مردد باشند، گویند: علیه ما علیه»

به گفتهٔ علی اشرف فتحی این مرجع تقلید نشان داده که در بیان دغدغه‌های خود هیچ مصلحتی را مراعات نمی‌کند و مثلاً در جایی صریحاً می‌گوید: «همین چند روز ملتفت شدم که قرار است همایشی در شاهرود به‌عنوان عرفان ملّی شرق برای ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی برگزار کنند. شما اگر تذکرة الاولیاء را ببینید، متوجه خواهید شد که این‌ها چه عقایدی دارند. اگر ما بخواهیم مثل بایزید را معرفی کنیم و بگوییم سابقه ما این است واقعاً اسباب خجلت می‌شود. حرف‌هایی در تذکرة الاولیاء از قول او نقل شده‌است که انسان واقعاً خنده‌اش می‌گیرد و هیچ توجیه و تأویلی نمی‌پذیرد».

انتقادهای مکرر آقای صافی نسبت به بزرگداشت مولوی و دیگر گلایه‌های وی نیز در راستای نگرانی این فقیه نسبت به تبعات ناخواسته «تضعیف دین» و «تجددخواهی» ‏قابل فهم است.

وی در اظهارنظری مکاشفه که از شئون و حالات بیّن در عرفان است و بزرگان عرفان مانند بهجت، حسن‌زاده و… دربارهٔ تحقق آن سخن‌ها دارند را ادعا، خوابگونه و مصنوعی نامید و پیگیری این امور را ضایع کردن عمر دانست و مکاشفه واقعی را دیدن و تفکر [استدلالی] در شگفتی‌های آفرینش دانست. در همین راستا از دیرباز تا کنون بعضی از فقها و مراجع تقلید مانند وحید بهبهانی، بروجردی، سید علی سیستانی، وحید خراسانی، صافی گلپایگانی و مکارم شیرازی نیز انتقاداتی اساسی بر عرفان وارد می‌کنند و در مواردی این انتقادات به رد عرفان تعبیر می‌شود.

استقلال حوزه

در مقالهٔ علی اشرف فتحی آمده‌است جنبهٔ دیگر از دغدغه‌های دوره مرجعیت آقای صافی، بحث مهم و قدیمی استقلال حوزه بوده که می‌توان آن را در امتداد دغدغه‌های جدی مرحوم آیت‌الله العظمی گلپایگانی تبیین کرد. تأکیدات پیوسته آقای صافی بر موضوعیت و اهمیت «استقلال حوزه» منجر به شکل‌گیری تشکلی به‌نام «نشست دوره‌ای استادان سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم» حول محوریت حضرات آیات عظام صافی گلپایگانی و وحید خراسانی شده‌است. این تشکل که صدها استاد حوزه را جذب کرده‌است، از سوی بخشی از طیف سیاسی اصولگرای حوزه متهم به نگاه سکولار و غیرانقلابی شده که ساز جدایی از حکومت می‌زند. با این حال اعضای برجسته این تشکل با توجه به حمایت آیت‌الله صافی به‌عنوان یکی از چهره‌های مهم تقنینی تاریخ جمهوری اسلامی و نیز حضور چند عضو جامعه مدرسین (آقایان علیدوست و فقیهی) در این تشکل، غیرانقلابی بودن خود را برنمی‌تابند. دیگر عضو مهم این تشکل نیز با اشاره به این‌که آغاز فعالیت‌شان در سال ۸۱ با ۳۰ نفر بوده و اکنون به هزار نفر از استادان حوزه رسیده‌است، بر عدم دخالت در مسائل «جناحی سیاسی» مثل معرفی کردن کاندیدا و فعالیت سیاسی حزبی به عنوان یکی از مشخصه‌های این تشکل تأکید کرده‌است. ‏ به عقیدهٔ علی اشرف فتحی دغدغه‌های آقای صافی دربارهٔ وضعیت کنونی حوزه، منحصر به بحث استقلال نیست؛ بلکه وی همچون مراجع برجسته دیگر قم، نسبت به دانشگاهی‌شدن حوزه نیز نگران است و می‌گوید: «اگر حوزه بخواهد با کیفیت دانشگاه، طلبه تربیت کند در آینده از ماهیت خود خارج خواهد شد»

نظرات اعتقادی

از نظر علی اشرف فتحی دیگر جنبه دغدغه‌های آقای صافی، دغدغه‌های کلامی و هویت‌گرایانه شیعی است که وجه مشترک همه مراجع سنتی حوزه است. گفتیم که اغلب تألیفات آقای صافی، کتب کلامی و اعتقادی است و نیم‌قرن است که وی به تألیف و نشر آثار کلامی دربارهٔ معتقدات شیعه اهتمام و حساسیت دارد. به گفتهٔ علی اشرف فتحی همین دغدغه سبب شد که حدود نیم‌قرن پیش مهم‌ترین نقد را بر کتاب شهید جاوید بنویسد. آیت‌الله در ابتدای کتاب «شهید آگاه» آورده‌است: «شاید برخی بگویند در این موقع که اسلام از هر سو مورد هجوم استعمارگران و مزدوران آن‌ها شده و شرق و غرب با سلاح‌های خطرناک سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، جنگی، موجودیت جامعه مسلمانان را تهدید کرده و اجتماعات اسلامی را به‌صورت اجتماعات بیگانگان و کفار درآورده … و این همه مطبوعات گمراه‌کننده‌ای که اساس اسلام و تربیت مذهبی را ترویج می‌‎کنند، شب و روز به‌صورت، کتاب، نشریه، ترجمه، مجله، روزنامه، کتاب‌های… و… در دسترس مسلمانان گذارده می‌‎شود و اختلافات و جدایی‌های گوناگون، جامعه مسلمانان را به‌سوی انقراض سوق می‌دهد، پرداختن به گفت‌وگوهایی مانند بحث پیرامون مطالب کتاب شهید جاوید، جز هیزم‌ریختن در آتش اختلافات چه ثمری دارد؟ و چه دردی را درمان می‌‎نماید؟ … ما این دردها را می‌‎دانیم و خدا گواه است که حتی من ناچیز از احساس این دردها چقدر رنج می‌برم و ناراحتی می‌کشم و بی‌خوابی دارم… اما اگر کسی آمد در یک موضوعی که فعلاً مطرح افکار نیست و افکار به اصطلاح متجدد و پیشرفته هم آن را پذیرفته و مترقی‌ترین مکتب جهاد و عالی‌ترین نمونه مبارزه مردان فضیلت و خیرخواه و نوع‌دوست و آزادمنش شناخته شده نظری مخالف داد و در دسترس افکار گذارد و هفت‌سال عمر خود را بیهوده روی آن گذاشت چه باید کرد؟». ‏و در ادامه می‌گوید: «در این کتاب ما قصدی غیر از آشکار شدن حق و دفاع از قیام سیدالشهدا علیه‌السلام نداریم و نمی‌خواهیم احساسات کسی را برانگیزیم یا نویسنده محترم شهید جاوید را توبیخ یا تحقیر کنیم؛ و اگر در ضمن بعض مباحث گاهی عنان قلم رها شده و از حدودی که شخصاً در بحث‌های علمی به آن التزام دارم خارج شده باشم معذرت می‌خواهم و از خوانندگان محترم خواهشمند است که در هنگام مطالعه این عذرخواهی را فراموش نفرمایند. من ترجیح می‌دهم که کتاب بنده به‌عنوان توضیحاتی پیرامون مطالب کتاب شهید جاوید شمرده شود».

به باور شیخ لطف‌الله صافی، شیخ نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی با تألیف کتاب شهید جاوید، بدعت‌هایی پدیدآورده که باید با آن‌ها مقابله کرد نویسنده منتقد با نامیدن کتابش به «شهید آگاه» و نام‌گذاری فصلی از کتاب به نام «امام آگاه بود» به رد نظریه شهید جاوید مبنی بر عدم اطلاع کامل امام حسین علیه السلام از شهادت شان در سفر به مکه و کوفه پرداخته‌است. آقای صافی در بخش «اساس کتاب شهید جاوید باطل است» می‌نویسد: «نویسنده شهید جاوید می‌خواهد بگوید امام صلح‌جو بود. ما هم می‌گوییم امام صلح‌جو و اصلاح‌طلب بود؛ اما با این منطق شما صلح جویی ثابت نمی‌شود». به‌گفتهٔ آیت‌الله صافی، مؤلف شهید جاوید سعی داشته «چهره‌ای سُنّی‌پسند» از امام حسین (ع) ارائه دهد. ‏

سربازی دختران

سربازی دختران پیش از انقلاب اسلامی ایران

هم‌اکنون در ایران فقط پسران و مردان به سربازی اعزام می‌شوند ولی پیش از انقلاب اسلامی دختران نیز به سربازی اعزام می‌شدند همان‌طور که هم‌اکنون نیز در بسیاری از کشورها همچون اسرائیل دختران-به جز کسانی که مذهبی باشند- نیز خدمت نظامی می‌کنند.

« دفاع از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی ایران و جان و مال و ناموس مردم وظیفه دینی و ملی هر فرد ایرانی است و در اجرای این وظیفه کلیه اتباع ذکور دولت جمهوری اسلامی ایران مکلف به خدمت وظیفه عمومی برابر مقررات این قانون می‌باشند و هیچ فرد مشمول خدمت وظیفه عمومی را جز در موارد مصرح در این قانون نمی‌توان از خدمت معاف کرد. »

—ماده ۱ قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب ۱۳۶۳،

« به حکم آیه کریمه (و اعدوالهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم و آخرین من دونهم لا تعلمونهم الله یعلمهم) دولت موظف است برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزشی نظامی را بر طبق موازین اسلامی فراهم نماید، به‌طوری‌که همه افراد همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند ولی داشتن اسلحه باید با اجازه مقامات رسمی باشد. »

—اصل ۱۵۱ قانون اساسی،

پس از انقلاب در زمان بررسی اصل ۱۵۱ قانون اساسی آیت‌الله صافی سربازی زنان را یک بدعت نادرست از سوی حکومت سابق دانست و گفت:

این یک بدعت تازه‌ای بود که در زمان طاغوت برای از بین بردن هتک صیانت زنان این مملکت بوجود آمد. خواهش من این است که شما کاری نکنید که این بدعت بوسیله شما تأیید شود… آموزش نظامی برای زنان و بانوان سابقه قبل ندارد و اگر این امر، امر لازمی بود، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هم حضرت زهرا سلام الله علیها را آموزش نظامی می‌داد، حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام حضرت زینب سلام الله علیها را آموزش نظامی می‌داد.

— لطف‌الله صافی گلپایگانی،

از طرف دیگر موافقان خدمت سربازی زنان با این استدلال که در زمان جنگ دفاع از کشور بر هر زن و مرد و حتی بچه‌ای واجب است خواهان برقراری سربازی بانوان بودند. در نهایت مقرر شد تا زنان نیز آموزش نظامی جداگانه ببینند و امکانات آموزش نظامی به شرط آموزش توسط زنان برای آنان فراهم شود ولی خدمت وظیفه عمومی آموزش نظامی برای زنان الزامی نباشد.

تألیفات

وی از جمله متفکران و نویسندگان شیعی است که بیش از یک‌صد اثر و ده‌ها نوشتار به زبان‌های فارسی و عربی تألیف کرده‌است. این مرجع تقلید، در حوزه مباحث امامت و مهدویت از پژوهشگران پرکار شیعی و از پیشکسوتان مهدوی پژوهی است. منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر از آثار معروف اوست.

• راه اصلاح یا امر به معروف و نهی از منکر
• سفرنامهٔ حج
• نیایش در عرفات
• حدیث بیداری (مجموعه پیام‌ها)
• شهیدِ آگاه
• پرتوی از عظمت امام حسین علیه‌السلام
• با عاشوراییان
• بزم حضور (دفتر شعر رضوی)
• نغمه مشتاقان (دفتر شعر)
• آفتاب مشرقین (دفتر شعر عاشورایی)
• صحیفة المؤمن (دفتر شعر)
• سبط المصطفی (دفتر شعر)
• دیوان اشعار
• در آرزوی وصال (دفتر سروده‌های امام زمانی)
• پاسخی به کتاب «عقیده مهدویت در شیعه امامیه»
• نوید امن و امان
• پاسخ ده پرسش
• اصالت مهدویت
• تجلی توحید در نظام امامت
• نظام امامت و رهبری
• ولایت تکوینی و ولایت تشریعی
• پیرامون معرفت امام
• عقیدهٔ نجات‌بخش
• به‌سوی دولت کریمه
• باورداشت مهدویت
• انتظار عامل مقاومت و حرکت
• فروغ ولایت در دعای ندبه
• معرفت حجت خدا
• گفتمان مهدویت
• وابستگی جهان به امام زمان
• امامت و مهدویت
• رسالهٔ توضیح‌المسائل
• مناسک حج
• مناسک عمرهٔ مفرده
• منتخب توضیح‌المسائل
• هزار سؤال پیرامون حج
• مجموعه استفتائات قضایی
• استفتائات پزشکی
• جامع الاحکام، ج ۱ و ۲
• پاسخ کوتاه به ۳۰۰ پرسش از احکام ج ۱
• پاسخ کوتاه به ۳۰۰ پرسش از احکام ج ۲

• یکصد و ده پرسش و پاسخ اینترنتی
• احکام نوجوانان
• صراط مستقیم
• معارف دین ۱ (مجموعه پرسش‌ها و پاسخ‌های اعتقادی)
• سیر حوزه‌های علمی شیعه
• ماه مبارک رمضان مکتب عالی تربیت و اخلاق
• رمضان در تاریخ «حوادث تاریخی»
• الهیات در نهج البلاغه
• نگرشی بر فلسفه و عرفان
• به‌سوی آفریدگار
• عرض دین
• ندای اسلام از اروپا
• زندگی بوداسف
• جابر بن حیان
• رساله‌ای در احکام ثانویه
• تفسیر آیهٔ فطرت
• پیرامون روز تاریخی غدیر
• اعتبار قصد قربت در وقف
• زندگی‌نامهٔ آخوند ملا محمدجواد صافی
• مقالات کلامی
• شب پرگان و آفتاب
• داوری میان شیخ صدوق و شیخ مفید
• هدایةالعباد، ج ۱ و ۲
• منتخب الاثر فی الامام الثانی‌عشر، ج ۱ و ۲ و ۳
• فقه الحج، ج ۱ و ۲ و ۳ و ۴
• المباحث الاصولیة
• امان الامة من الضلال و الاختلاف
• العقیدة بالمهدویة
• ارث الزوجة
• حکم نکول المدعی علیه عن الیمین
• التعزیر (احکامُه و ملحقاتُه)
• احادیث الائمة الاثنی‌عشر، اسنادُها و الفاظُها
• الاحکام الشرعیة ثابتة لاتَتَغَیَّر
• مع الشیخ جاد الحق فی ارث العصبة (مسألة التعصیب)
• ایران، تسمع فتجیب
• حدیث افتراق المسلمین علی ثلاث و سبعین فرقة
• القرآن مصونٌ عن التحریف
• من لهذا العالم
• جلاء البصر لمن یتولی الائمة الاثنی‌عشر
• رسالة فی تفسیر آیة التطهیر
• رسالة حولَ عصمةِ الانبیاءِ و الائمة

• ضرورة وجود الحکومة او ولایة الفقهاء فی عصر الغیبة (الخمس و ولایة الفقیه)
• بحث حول الاستسقام بالازلام (مشروعیة الاستخارة)
• بین العلمین، الشیخ الصدوق والشیخ المفید
• رسالة فی الشهرة
• رسالة فی البداء
• النقود اللطیفة علی الکتاب المسمی بالاخبار الدخیلة
• مناسک الحج
• رسالة فی معاملات المستحدثه
• احادیث الفضایل
• حول دیات ظریف ابن ناصح
• رسائل فقهیة
• تعلیقات علی الکفایة
• حواشی علی العروة الوثقی
• مقدّمه مفصلّة علی «مقتضب الاثر» و «مکیال المکارم» و «منتقی الجمان»
• مع الخطیب فی خطوطه العریضة
• صوت الحق و دعوة الصدق
• لمحات فی کتاب و الحدیث والمذهب
• تفسیر آیة الانذار
• البکاء علی الامام الحسین
• اوقات الصلوات
• الی هدی کتاب‌الله
• رد اکذوبة خطبة الامام علی الزهرا
• التداعی فی مال من دون بیّنة و لا ید
• فی المال المعین المشتبه ملکیته
• قبس من مناقب امیرالمؤمنین (ع)، مئة عشر حدیث من کتب عامة
• تعلیقات علی رسالة الجبر و القدر
• رسالة مختصرة فی حکم الاقل و الاکثر فی الشبهة الحکمیة
• تجلی التوحید فی نظام الإمامة
• انوار الولایة مناقشة للشبهات حول دعاء الندبه
• آیینه جمال، نگرشی بر مکارم اخلاق حضرت اباعبدالله الحسین ع
• معارف دین ۲
• معارف دین ۳
• فخر دوران، نکوداشت استاد اعظم آیت‌الله بروجردی
• پیام غدیر
• صراط مستقیم
• مشق پاکان (چگونه زندگی کنیم؟)
• [ارمغان مشهد] (سفرنامهٔ مشهد مقدس)

جستارهای وابسته

• علی صافی گلپایگانی (از مراجع درگذشته معاصر و برادر صافی گلپایگانی)
• علی کریمی جهرمی (از علمای معاصر و داماد صافی گلپایگانی)

منابع

• وبگاه الشیعه (برداشت آزاد با ذکر منبع)
• وبگاه آیت‌الله العظمی صافی
• شبکهٔ اطلاع‌رسانی اجتهاد

مناصب سیاسی
پیشین: محمدرضا مهدوی کنی سرپرست	دبیر شورای نگهبان ۱۳۵۹ – ۱۳۶۷	پسین: محمد محمدی گیلانی