نایب‌السلطنه: تفاوت میان نسخه‌ها

دسته‌بندی اروپایی لقب‌های پادشاهی و اشرافی
	امپراتور و امپراتریس
	پادشاه و ملکه
	نایب‌السلطنه
	آرشیدوک و آرشیدوشس
	شاهزاده بزرگ و شاهدخت بزرگ; دوک بزرگ و دوشس بزرگ
	پرنس و پرنسس
	انفان و انفانت
	دوک و دوشس
	مارکی و مارکیز
	مارگراف و مارگرِفین
	کنت و کنتس; ارل و کنتس;
	ویکنت و ویکنتس
	بارون و بارونس
	بارونت و بارونتس
	شوالیه و دام;
	جنتلمن و الدر
	این جعبه: نمایش; بحث; ویرایش;

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت قدیمی‌تر تفاوت جدیدتر ←

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

درخط

نسخهٔ ‏۲۳ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۴۷

نایب‌السلطنه مقامی است که به برخی از ملکه ها ملکه مادر ها یا شاهزادگان و یا درباریان می‌دهند تا در غیاب شاه یا در روزگار خردسالی شاه امور پادشاهی را اداره کند. گهگاه نیز این عنوان صرفاً جنبهٔ تشریفاتی داشته‌است.

در ایران و در دورهٔ صفوی گاهی واژهٔ «وکیل‌الدوله» برای این مقام به کار می‌رفت. در اواخر دورهٔ پهلوی، محمدرضا شاه همسر خود شهبانو فرح پهلوی را برای این سمت در نظر گرفت. معنای نایب‌السلطنه در تاریخ ایران نزدیک به واژهٔ Regent در زبان انگلیسی می‌باشد. با این حال در نوشته‌های فارسی گاهی این واژه را همسنگ Viceroy در زبان انگلیسی به کار می‌برند؛ یعنی کسی که مستعمره، شهر، استان یا دولتی را به نمایندگی از پادشاه اداره می‌کند. برای نمونه جرج کرزن را نایب‌السلطنهٔ هندوستان از سوی ملکه ویکتوریا ، کوسم سلطان را نایب‌السلطنه عثمانی از سوی مراد چهارم ،‌ ابراهیم یکم و محمدچهارم می‌نامند. در انگلیسی واژهٔ Viceregent هر دو مفهوم را پوشش می‌دهد.

نایب‌السلطنه‌ها

اروپا

آسیا

آفریقا

عثمانی

•گلنار حلیمه سلطان (والده سلطان) (همسر محمد سوم) (مادر مصطفی یکم) (۲۲ نوامبر ۱۶۱۷_۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳)←مصطفی یکم

•ماه‌پیکر کوسم سلطان (خاصگی سلطان، والده سلطان) (همسر احمد یکم) (مادر مراد چهارم ، ابراهیم یکم) (مادربزرگ محمد چهارم) (۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳_ ۳ سپتامبر ۱۶۵۱) ← مراد چهارم ، ابراهیم یکم ، محمد چهارم

•حدیثه تورخان سلطان (خاصگی سلطان، والده سلطان) (همسر ابراهیم یکم)(مادر محمد چهارم) (۳ سپتامبر ۱۶۵۱ – ۲۵ دسامبر ۱۶۵۶) ←(محمد چهارم)

منصب (Regent)

میرزا محمدخان دولو قاجار (رکن‌الدوله تاج‌بخش) (پدر همسر عباس میرزا) ← آقامحمدشاه

لقب تشریفاتی

فتحعلی خان (جهانبانی) (برادرزادهٔ آقامحمدشاه) (۱۴ مه ۱۷۹۶ تا ۱۷ ژوئن ۱۷۹۷) ← آقامحمدشاه
عباس میرزا (فرزند فتحعلی‌شاه) (۲۰ مارس ۱۷۹۹ تا ۲۵ اکتبر ۱۸۳۳) ← فتحعلی‌شاه
محمد میرزا (فرزند عباس میرزا) (صفر ۱۲۵۰ ه‍.ق/۲۰ ژوئن ۱۸۳۴ م)^[۲]^{^{[منبع بهتری نیاز است]}} ← فتحعلی‌شاه
عباس میرزا^[پ] (فرزند محمدشاه) (حدود ۱۸۳۵ تا ۱۸۳۹ م)
عباس میرزا^[ت] (ملک‌آرا) (فرزند محمدشاه) (۱۸۳۹ م تا ؟) ← محمدشاه
کامران میرزا (امیرکبیر) (فرزند محمدشاه) (۱۲۷۵ ه‍.ق /۱۸۵۹ م تا ؟) ← ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه
نیابت سلطنت عملی در سال‌های ۱۸۷۰ م، ۱۸۷۳ م، ۱۸۷۸ م، ۱۸۸۹ م.^[ث] ← ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه

منصب (Regent)

علیرضا خان قوانلوی قاجار (عضدالملک) (۲۵ تیر ۱۲۸۸ تا ۳۰ شهریور ۱۲۸۹) ← احمدشاه
ابوالقاسم خان قراگوزلو (ناصرالملک) (۳۰ شهریور ۱۲۸۹ تا ۲۹ تیر ۱۲۹۳) ← احمدشاه
حسین‌علی میرزا (اعتضادالسلطنه) (فرزند محمدعلی‌شاه) (۵ بهمن ۱۳۰۰ تا ۱۳ خرداد ۱۳۰۱)^[ج] ← احمدشاه
محمدحسن میرزا (فرزند محمدعلی‌شاه) (۴ فروردین ۱۳۰۳ تا ۹ آبان ۱۳۰۴) ← احمدشاه

ایران پهلوی

فرح پهلوی (شهبانو) (همسر محمدرضا شاه) (۱۹۶۰ / ۱۹۷۸ میلادی)(۲۹ اسفند ۱۳۳۹ / ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ هجری قمری) ←محمدرضا شاه

یادداشت

↑ دوره اول
↑ دوره دوم
↑ در کودکی درگذشت.
↑ نام «عباس» و لقب «نایب‌السلطنه» را از برادر تنی‌اش که در سال ۱۸۳۹ م درگذشت، به ارث برد.
↑ سفرهای خارجی ناصرالدین‌شاه
↑ سفر خارجی احمدشاه

منابع

↑ اوتر، ژان (۱۳۶۳). سفرنامهٔ ژان اوتر (عصر نادر شاه). ترجمهٔ علی اقبالی. جاویدان. ص. ۲۲۲.
↑ دانشنامهٔ ایرانیکا، درآیند «MOḤAMMAD SHAH QĀJĀR"

J. R. Perry, “Afsharids,” Encyclopædia Iranica, I/6, pp. 587-589; an updated version is available online at http://www.iranicaonline.org/articles/afsharids-dynasty (accessed on 1۴ مارس ۲۰۱۴).
R. M. Savory, “'Abbas III,” Encyclopædia Iranica, I/1, p. 76, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/abbas-iii (accessed on 1۰ ژانویه ۲۰۱۴).
Calmard, Jean (2012). "MOḤAMMAD SHAH QĀJĀR". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی) (online ed.).

لغت‌نامهٔ دهخدا، مدخل نایب‌السلطنه
«نامه‌نگاری سلطان محمود اول با نادر شاه». مرکز پژوهشی میراث مکتوب. ۲۶ بهمن ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳ تیر ۱۳۹۵.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Vice-regent». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۶.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Regent». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۶.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Viceroy». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۶.

این یک مقالهٔ خرد سیاست است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[1] دوره اول

[2] دوره دوم

[5] در کودکی درگذشت.

[6] نام «عباس» و لقب «نایب‌السلطنه» را از برادر تنی‌اش که در سال ۱۸۳۹ م درگذشت، به ارث برد.

[7] سفرهای خارجی ناصرالدین‌شاه

[8] سفر خارجی احمدشاه

[3] اوتر، ژان (۱۳۶۳). سفرنامهٔ ژان اوتر (عصر نادر شاه). ترجمهٔ علی اقبالی. جاویدان. ص. ۲۲۲.

[4] دانشنامهٔ ایرانیکا، درآیند «MOḤAMMAD SHAH QĀJĀR"

[الف]

[ب]

[۱]

[۲]

[پ]

[ت]

[ث]

[ج]

@@ خط ۱۴: / خط ۱۴: @@
 {{گسترش بخش|آوریل ۲۰۲۲}}
 === [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]] ===
-•[[حلیمه سلطان]] ([[والده سلطان]]) (همسر [[محمد سوم]]) (مادر [[مصطفی یکم]]) (۲۲ نوامبر ۱۶۱۷_۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳)←[[مصطفی یکم]]
+•[[حلیمه سلطان|گلنار حلیمه سلطان]] ([[والده سلطان]]) (همسر [[محمد سوم]]) (مادر [[مصطفی یکم]]) (۲۲ نوامبر ۱۶۱۷_۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳)←[[مصطفی یکم]]
-•[[کوسم سلطان|ماهپیکر کوسم سلطان]] ([[خاصگی سلطان]]، [[والده سلطان]]) (همسر [[احمد یکم]])    (مادر [[مراد چهارم]] ، [[ابراهیم یکم]]) (مادربزرگ [[محمد چهارم]]) (۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳_ ۳ سپتامبر ۱۶۵۱) ← [[مراد چهارم]] ، [[ابراهیم یکم]] ،       [[محمد چهارم]]
+•[[کوسم سلطان|ماه‌پیکر کوسم سلطان]] ([[خاصگی سلطان]]، [[والده سلطان]]) (همسر [[احمد یکم]])    (مادر [[مراد چهارم]] ، [[ابراهیم یکم]]) (مادربزرگ [[محمد چهارم]]) (۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳_ ۳ سپتامبر ۱۶۵۱) ← [[مراد چهارم]] ، [[ابراهیم یکم]] ،       [[محمد چهارم]]
 •[[تورخان سلطان|حدیثه تورخان سلطان]] ([[خاصگی سلطان]]، [[والده سلطان]]) (همسر [[ابراهیم یکم]])(مادر [[محمد چهارم]]) (۳ سپتامبر ۱۶۵۱ – ۲۵ دسامبر ۱۶۵۶)     ←([[محمد چهارم]])