احمدوک

اولاد احمدبیگ چگنی

مناطق با جمعیت چشمگیر
ایران: ساکن در استان لرستان و استان خوزستان
زبان‌ها
لری چگنی و لری خرم‌آبادی
دین
شیعه

احمدوک یا اولاد احمدبیگ یکی از طایفه‌های ایل چگنی است. این طایفه ساکن بخش‌های مرکزی و ویسیان از توابع شهرستان چگنی، شهرستان‌های خرم‌آباد، بروجرد(حاتمی، حاتموند، قلعه حاتم)، دورود، سلسله، کوهدشت، معمولان و … از توابع استان لرستان و شهرستان‌های اندیمشک و شوش از توابع استان خوزستان می‌باشند. این طایفه از نسل احمدبیگ فرزند امیر فولاد(؟) از صاحب منصبان لرستان و ایل چگنی در عصر صفویه هستند. خوانین و توشمالان طایفه اولاد احمدبیگ در ابتدای دوران قاجاریه تا روی کار آمدن رضاشاه پهلوی، ضابط و زعیم اکثریت ایل چگنی ساکن استان لرستان بودند.

وجه تسمیه

در تقسیمات ایلی در عشایر بختیاری، هر تش به چند اولاد تقسیم می‌شود و هر اولاد از ده‌ها خانوار تشکیل می‌شود. هر خانوار معمولاً داری یک بُهون (سیاه‌چادر) است که اقامتگاه‌شان به‌شمار می‌رود. هر اولاد، دارای سرپرست یا ریش‌سفیدی است که از بین مردان کاردان همان اولاد برگزیده می‌شود.

در جوامع سنّتی ایلی، معمولاً همهٔ ساکنان روستا از یک اولاد هستند و امکان دارد عده‌ای به‌عنوان «وابسته» در کنار آنان، با اجازهٔ آنان و برای آنان فعالیت کنند و سال‌ها زندگی وابستهٔ خود را ادامه دهند.

عبدالله شهبازی در کتاب «ایل ناشناخته» آورده‌است: اولاد یا تَش در ایل سرخی به عنوان یک واژه سیاسی، مترادف با تیره است و بعنوان یک واژه خویشاوندی، مجموعه خانوارهایی است که سلسله تباریشان به پدر مشترک می‌رسد و این پدر، برادر نیاکان اولادهای دیگر همان طایفه است، ایل سرخی به بیست و دو اولاد تقسیم می‌شود. واژه اولاد علاوه بر کاربرد نخستین آن به عنوان تیره، کاردبرد ثانوی نیز دارد، وقتی یک زاد گسترده شود، مجدداً به چند اولاد تقسیم می‌شود. اولاد به این معنا، معادل یک یا چند بنکو است و برای مشخص کردن نیای یک یا چند بنکو به کار می‌رود.

نقل قول از برخی پژوهشگران در اکثر ایلات و طوایف بزرگ ایران ازجمله ایلات لر و قشقایی به فرزندان رؤسای طایفه یا تیره، اولاد می‌گفته‌اند. در ساختار اجتماعی ایل چگنی طایفه اولاد احمدبیگ نیز جزو طوایف اصیل و معتبر می‌باشند، گاهی از این طایفه به اختصار "اولاد چگنی" یاد شده‌است، اولاد در فرهنگ لغت به معنی: آل، احفاد، اخلاف، اسباط، ذریه، زادگان، زاده، فرزندان، نتیجه، نسب و ولد است که برابر پارسی آن زادگان و فرزندان می‌شود؛ بنابراین اولاد احمدبیگ به معنی فرزندان احمدبیگ یکی از طایفه‌های نیرومند ایل چگنی و قوم لر است.

تبارشناسی و خاستگاه

در کتاب جغرافیای لرستان پیشکوه و پشتکوه به کوشش سکندر امان‌الهی بهاروند چنین آمده: در حدود هفت نسل پیش شخصی به نام احمدبیک از دره‌شهر به منطقه چگنی آمده و با دختر رئیس طایفه میرزاوند ازدواج نموده و صاحب نه فرزند شده و هرکدام تشکیل تیره‌ای داده‌است. عده‌ای دیگر معتقدند احمدبیگ از دره‌شهر آمده‌است، بعد از ازدواج با دختر کدخدای طایفه میرزاوند، ۲۴ پسر از وی به جای مانده و در نتیجه نسلی را در منطقه چگنی برجای گذاشته‌است. لازم به یادآوری است که گفتهٔ ۲۴ پسر با واقعیت منطبق نیست و همان گفتهٔ ۹ پسر که در بعضی کتاب‌ها آورده شده درست می‌باشد، البته هفت فرزند از وی دارای تیره‌های مشخص هستند.

حسینعلی رزم‌آرا در جغرافیای نظامی لرستان چنین آورده‌است: ساکنین اولیه چگنی عبارت‌اند از طایفه میرزاوند و شاه‌کرمی و بداق و سبزوار است که از قدیم‌الایام مقیم منطقه بوده‌اند و در سیصد سال قبل احمدبک نامی از دره‌شهر (صیمره) بدین محل آمده و در سرآب چگن سکونت نموده، دختر کدخدای میرزاوند را گرفته و دارای چهارده پسر شده که اسامی آنها به شرح ذیل است: طهماسب‌خان، حاتم‌خان، حاجی، شرف، رحیم، فتح‌الله، هاشم و غیره، بعداً پسرهای احمدبگ مذکور در منطقه چگنی متفرق شده هرکدام دارای یک طایفه شده‌اند. این گفته‌ها هیچ‌کدام بر اساس واقعیت و اسناد تاریخی نیستند و فقط روایاتی از جانب تعدادی از ریش‌سفیدان و پیران چگنی هستند که در دوران‌های متمادی و بازه زمانی دویست تا سیصد ساله دستخوش تغییر شده‌اند و متأسفانه نویسندگان مختلف، بدون هیچگونه تحقیقات میدانی دقیق و بررسی نسخ خطی به جای مانده و سنگ قبور قدیمی، آن روایات را ثبت و ضبط نموده و به عنوان منبع توسط دیگر نویسندگان مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این نکته باید مدنظر باشد که در سده‌های پیشین محل قشلاق و گرمسیر طوایف مختلف چگنی و سایر ایلات پیشکوه نواحی جنوب لرستان تا نوار مرزی پشتکوه با کشور عثمانی (عراق کنونی) بوده‌است. از اینرو جمع کثیری از عشایر چگنی دوران زمستان گذرانی را در دامنه‌های کبیرکوه و حاشیه سیمره تا آبدانان، دهلران، موسیان، چنگوله و مهران سپری می‌کرده‌اند و در آن نواحی دارای املاک بوده و با طوایف بومی پشتکوه لرستان وصلت می‌کرده‌اند.

شایان ذکر است افراد صاحب نظر طایفه میرزاوند چگنی معتقدند قبر میرزا نیای این طایفه در منطقه چنگوله قرار دارد، یا حتی یکی از همسران کدخدا قره‌حسن چگنی جد طوایف شاه‌کرمی و فلاوند از مردم پشتکوه بوده‌است. به علاوه سایر طوایف چگنی مانند: حیات‌الغیب، پیرحیاتی، امیر، شیراوند، درویش، گرزگرزی، میرزاوند و غیره هنوز هم در استان ایلام جمعیت قابل توجهی دارند، تیره عبدالخان چگنی جزو ابواب جمعی طایفه شکربگ ایل شوهان در شهرک مرزی چنگوله شهرستان مهران سکونت دارند. تیره خدارحم چگنی در شهرستان دره‌شهر ساکنند.

اصولاً پیشکوه (لرستان فعلی) و پشتکوه (استان ایلام) دو ناحیهٔ لرستان فیلی بوده و یک اقلیم محسوب می‌شدند و ایلات و طوایف لرستان دارای املاکی در هر دو ناحیه بوده‌اند، کبیرکوه حد واسط پیشکوه و پشتکوه بوده‌است، اینکه چگنی‌ها را صرفاً ساکن پیشکوه بدانیم دیدگاهی غیر منطقی است، مسلماً نیاکان چگنی فعلی در پشتکوه لرستان نیز دارای املاکی بوده و احمدبیگ از چگنی‌هایی بود که آخرین بار از پشتکوه به سرزمین ییلاقی و اصلی خود بازگشته و برای همیشه ماندگار شده‌است.

منابع

• امان‌الهی بهاروند، سکندر (۱۳۹۳). قوم لر. تهران: نشر آگه. شابک ۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۹.