اسطوره‌شناسی سیستانی
اسطوره‌شناسی سیستانی یا اساطیر سیستانی (به سیستانی: آسوکه) شامل مجموعه‌ای از باورها و اعمال گروهی برخاسته از تاریخ فرهنگی و مذهبی سیستان، و افسانه‌های فولکلوریک رایج در این سرزمین می‌باشند که عمدتاً توسط سنن شفاهی و منابع مکتوب به عصر کنونی منتقل شده‌اند.[۱][۲][۳]
سرزمین[ویرایش]
سیستان در اساطیر ایران و آئین زرتشت، اهمیت بسزایی دارد. سرزمین سیستان در پاره‌های ۱۳ و ۱۴ نخستین فصل وندیداد (اوستا) به عنوان یازدهمین سرزمین نیک که اهورامزدا آفریده، یاد شده است.[۴] طبق متون اساطیری سیستان را گرشاسب پسر اثرت بن شهر بن کورنگ بن بیداسب بن تور بن جمشیدالملک بن نونجهان بن اینجد بن اوشهنگ بن خراوک بن سیامک بن موسی بن کیومرث بنا کرده است.[۵]
اسطوره‌های سیستانی[ویرایش]
رستم[ویرایش]
رُسْتَم یا رستم سیستانی نام‌آورترین چهرهٔ اسطوره‌ای در ایران و سیستان است و به تبع آن، مهم‌ترین چهرهٔ اسطوره‌ای ادبیات فارسی است. او فرزند زال و رودابه است. وی اسبی به نام رَخش داشت که در تمام نبردها یار و یاور او بود. رستم و اسبش، رخش، سرانجام با دسیسه شغاد، برادر ناتنی رستم، کشته شدند.[۶][۷]
زال[ویرایش]
زال یا دستان از قهرمانان اسطوره‌ای سیستانی در ایران است که نامش در شاهنامه رفته است. وی پسر سام و پدر رستم است. سام از آن که پسرش با موی سپید (آلبینیسم) و در شکل پری یا دیو به دنیا آمده بود ناخرسند بود. از این رو او را در پای البرز کوه که سیمرغ بر آن آشیان داشت رها کرد. سیمرغ نوزاد را یافت و به آشیانه خود برد و بزرگ کرد. از این پس سیمرغ تا پایان زندگی یاور زال و پسرش رستم است.[۸][۹][۱۰][۱۱]
سام[ویرایش]
سام، پدر زال و پدر بزرگ رستم از تبار گرشاسپ، پهلوان اسطوره‌ای ایران است.[۱۲][۱۳]
نریمان[ویرایش]
نریمان نیای بزرگ رستم پهلوان اسطوره‌ای شاهنامه از نسل گرشاسپ است. از نریمان به عنوان پهلوان سرشناس سیستانی خاندان سام در شاهنامه سخن رفته و این پهلوان در دژ سپید کشته شد و رستم سال‌ها بعد انتقام او را بگرفت.[۱۴]
گرشاسپ[ویرایش]
گَرْشاسْپ پهلوان بزرگِ سیستانی و نیای بزرگ رستم و نامور به «اژدهاکُش» است. منظومهٔ گرشاسپ‌نامه از اسدی طوسی در شرح دلاوری‌های اوست. این پهلوان از چهره‌های نامدار اساطیر ایران است.[۱۵][۱۶]
فرامرز[ویرایش]
فرامرز از پهلوانان سیستانی و اساطیر ایرانی است. او فرزند رستم سیستانی، نوه زال و نواده سام و نریمان بود که به دست بهمن کشته شد.[۱۷][۱۸]
سهراب[ویرایش]
سهراب جنگجوی افسانه‌ای در اساطیر ایران و در تراژدی رستم و سهراب است. او پسر رستم سیستانی که از پهلوانان ایرانی بود. او در جوانی به دست پدرش رستم کشته شد.[۱۹]
موجودات افسانه‌ای[ویرایش]
بزلنگی[ویرایش]
بزلنگی یکی از شبه دیوان در میان مردم سیستان است. او موجودی است قوی شبیه به دیو چه مانند انسان بر روی دو پا راه می‌رفته و چون نمی‌توانسته به‌طور قائم بایستد یک پایش را میکشده، که به همین علت سیستانی‌ها آنرا بزلنگی نامیده‌اند. این موجود در افسانه‌های سیستانی نقش عمده‌ای در جنگ با مردم دارد و اغلب هم دچار شکست می‌شود.[۲۰]
مردآزما[ویرایش]
در افسانه‌های مردم سیستانی آن را نوعی جن می‌دانند که اگر کسی از آنها نترسد، با او دوست می‌شوند. ولی اگر از او بترسند، قربانی‌اش را آنقدر می‌ترساند تا از پای درآید.[۲۱][۲۲] در این افسانه‌ها گفته می‌شود مردآزما به صورت حیوانی اهلی بر مسافران مرد پدیدار می‌شود و ناگهانی سخن می‌گوید یا تغییر شکل می‌دهد و با این کار میزان دلاوری و مردانگی مسافر را می‌آزماید. بر پایه افسانه، مردآزما بیشتر در جای‌های تاریک و خلوت نمودار می‌شود ولی به کسی آسیبی نمی‌زند و به باور گروهی، در برابر افراد ترسو ظاهر نمی‌شود تا از آنها آسیبی نبیند. گفته می‌شود این داستان برای این ساخته شده تا به افراد کم‌جرأت قوت قلب بدهند که اگر به جای تاریک یا خلوتی رفتند کمتر بترسند زیرا به آنها گفته می‌شد مردآزما به افراد شجاع کاری ندارد.[۲۳]
دیو پاهلو[ویرایش]
در میان سیستانی‌ها گفته می‌شود دیوی وجود دارد به نام دیو یاهلو که شبیه گاو نری است که در شب دیده می‌شود و به قربانیانش حمله و تجاوز می‌کند.[۲۴]
کلوخ پران[ویرایش]
در میان سیستانی‌ها موجودی است به نام جن کلوخ پران که به سمت قربانیان خود سنگ و کلوخ داغ پرتاب می‌کند ولی آنها هرچه اطراف خود را نگاه می‌کنند کسی که سنگ پرتاب می‌کند را نمی‌بینند.[۲۴]
سیمرغ[ویرایش]
سیمرغ مشهور، مرغی ایزدی است که بر کوه البرز آشیان دارد و «زال» پدر «رستم» را پرورش داده است. «سام» (پدر زال) از این که فرزندش در هنگام تولد سفیدمو بوده است، خشمگین می‌شود و او را بر سر راه می‌گذارد. سیمرغ کودک را می‌یابد و به امر اهورامزدا او را پرورش می‌دهد. پس از آنکه زال در سایهٔ تربیت سیمرغ جوان نیرومندی شده بود، سام پشیمان می‌شود و او را به خانه برمی‌گرداند. سیمرغ پری از خود به زال می‌دهد تا هنگام سختی آن را آتش زند و از او یاری بخواهد زال دو بار به سیمرغ محتاج می‌شود: ۱. هنگام تولد رستم که به علت درشتی جثهٔ وی، مادرش در آستانهٔ مرگ قرار گرفته بود؛ ۲. در جنگ رستم با اسفندیار که رستم و اسبش به شدت مجروح شده بودند، سیمرغ به یاری آنها می‌شتابد و پس از علاج زخم‌های رستم راه غلبه بر اسفندیار را به او نشان می‌دهد.[۲۵]
به دلیل همین حمایت‌های سیمرغ از خاندان زال، عده‌ای نظر داده‌اند که این مرغ فرشته نگهبان یا توتم سیستانی‌ها (خانواده رستم) است. دلیل دیگری که برای این ارتباط ذکر شده، این است که برخی جایگاه سیمرغ را «کوه اپارسن» (aparsan) در «سکستان» (سیستان) نام برده‌اند.[۲۶]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ زینی، مهری(1397). سیستان، مکان اسطوره‌ای شاهنامه و ارتباط آن با قهرمان اسطوره‌ای، نخستین همایش ملی تحقیقات ادبی با رویکرد مطالعات تطبیقی، تهران.
- ↑ عمرانی، غلامرضا (۱۴۰۱). اسطوره‌های سیستان. دریافت. شابک ۹۷۸۶۲۲۶۷۷۳۱۷۱.
- ↑ نیک پناه، منصور(1384). اساطیر سیستان و تجلی آن در ادب فارسی، ماهنامه اسوه.
- ↑ (نامهٔ باستان، جلد اول، میر جلال‌الدین کزازی، ۱۳۸۵، ص۳۹۷.)
- ↑ مؤلف ناشناس، تاریخ سیستان، به تصحیح محمد تقی بهار (ملک الشعرا)، تهران، معین، ۱۳۸۱، ص۴۹–۵۰.
- ↑ "Rostam life story explaied based on Shahname Book".
- ↑ Gazerani, Saghi (2015). The Sistani Cycle of Epics and Iran's National History: On the Margins of Historiography. BRILL. pp. 1–250. ISBN 9789004282964.
- ↑ حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
- ↑ A History of All Nations (Digitized Nov 23, 2005 ed.). Original from the University of Michigan. 1864.
- ↑ Reed, Elizabeth Armstrong (1893). "XI". Persian Literature: Ancient and Modern. Original from Harvard University (Digitized Feb 5, 2007 ed.). S. C. Griggs and company. p. 419.
- ↑ Khayyam, Omar; Edward FitzGerald (1900). "The Sha Nameh, pages 50-67". In Translated by Herman Bicknell, James Ross (ed.). Persian Literature... Original from the University of Michigan. Vol. 1. Ḥāfiẓ, Saʻdī (revised ed.). The Colonial press. p. 50-.
- ↑ A king's book of kings: the Shah-nameh of Shah Tahmasp, an exhibition catalog from The Metropolitan Museum of Art (fully available online as PDF), which contains material on Sam
- ↑ Werner Heiduczek: Die schönsten Sagen aus Firdausis Königsbuch neu erzählt (nach Görres, Rückert und Schack). Der Kinderbuchverlag, Berlin 1982, ISBN 3-7684-5525-4, Neudruck (Werner Daustein) Hanau o. J. , S. 26–47 (Zweites Buch: Destan Zal …) und 51–53 (Drittes Buch: Rustam …).
- ↑ معرفی مشاهیر بایگانی‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
- ↑ Encyclopedia Iranica, "GARŠĀSP-NĀMA", FRANÇOIS DE BLOIS
- ↑ دوستخواه، جلیل (ویرایش): اوستا، کهن‌ترین سرودهای ایرانیان، انتشارات مروارید، تهران ۱۳۷۴ (چاپ دوم)، صص ۱۰۴۲–۱۰۴۴.
- ↑ Djalal Khaleghi-Motlagh. «FARĀMARZ». ایرانیکا. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ Khaleghi-Motlagh, Djalal. "FARĀMARZ". Encyclopædia Iranica. Retrieved 27 February 2016.
- ↑ Seyed-Gohrab, Asghar (2015-05-04). "Corrections and Elaborations: A One-Night Stand in Narrations of Ferdowsi's Rostam and Sohrāb". Iranian Studies (به انگلیسی). 48 (3): 443–461. doi:10.1080/00210862.2014.1000618. ISSN 0021-0862. S2CID 145637218.
- ↑ خمر، ابراهیم (۱۳۹۰). 10 افسانهٔ سیستان "آسوکه". زاهدان: تفتان. شابک ۹۷۸۹۶۴۸۹۲۳۶۶۷.
- ↑ «GENIE». Encyclopædia Iranica. فوریه ۷, ۲۰۱۲.
- ↑ «سفر اسطوره‌ای».
- ↑ «مردآزما در افسانه‌های سیستانی‌ها».
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ Omidsalar, Mahmoud (۱۵ دسامبر ۲۰۰۰). "GENIE" (به انگلیسی). دانشنامه ایرانیکا. Archived from the original on 29 April 2011. Retrieved 15 April 2012.
- ↑ حماسه‌سرایی در ایران، صفا؛ ذبیح‌الله، فردوسی، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۴، ص ۵۳۵.
- ↑ فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، یاحقی؛ محمد جعفر، سروش، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹، ص ۲۶۷.
| کلیات |  | |
|---|---|---|
| خدایگان | ||
| آفریدگان مینوی | ||
| آفریدگان دنیوی | ||
| پادشاهان | ||
| پهلوانان | ||
| جای‌ها | ||
| نسک‌ها | اوستا • بندهشن • گزیده‌های زادسپرم • جاماسپی • روایت‌های پهلوی • دینکرد • هفت هات • وندیداد • یشت‌ها • ویرازگان • شایست نشایست • مینوی خرد | |
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
